PL Fazy budowlane i zastosowanie miar, liczb i przepisów przy budowie romańskiej katedry p.w. NM Panny w Augsburgu do r. 1065

niemiecki

PL Zajmując się rozwojem architektonicznym katedry w Augsburgu, nie sposób nie poprzedzić tej analizy wzmianką o historii osadnictwa, która ma na tym gruncie antyczną rzymską tradycję. Augusta Vindelicum – dzisiejszy Augsburg – jako castrum romanum, powstał w miejscu plemiennego ośrodka Windelików i odtąd jako stolica prowincji Retia z siedzibą wojskowego prokuratora, nieprzerwanie trwa jako znaczące centrum osadnicze w widłach rzek Lech i Wertach. Południkowo biegnąca oś osadnicza, pokrywająca się z regionalnym szlakiem z południa, Via Claudia Augusta, uwarunkowała poprzeczne usytuowanie względem niej wczesnośredniowiecznej katedry i organizację przestrzeni wokół tej budowli. Najpóźniej od III w. posiada Augsburg liczną gminę chrześcijańską, a za panowania Dioklecjana w 304 r. ponosi tu śmierć męczeńską św. Afra. Po edykcie mediolańskim stolica prowincji niewątpliwie jest siedzibą biskupstwa chociaż poświadczone ono jest dopiero w r. 771 (bp Wikterp). Zainteresowanie archeologów katedrą datuje się od ostatnich lat ubiegłego wieku. Pierwsze znane badania prowadzi tu w r. 1897-1898 F. Schildhauer, który poświadcza opisowo nieistniejącą obecnie zachodnią apsydę. Większość rozpoznań archeologicznych i obserwacji, podczas prowadzonych prac budowlanych, pochodzi z okresu po II wojnie światowej. Na ich podstawie można wysnuć dość prawdopodobną hipotezę o wczesnych fazach budowy świątyni. O ile trzy fazy późniejsze, być może przed konsekracją katedry w 1065 r., można wyróżnić z dużym prawdopodobieństwem, o tyle trzy fazy wcześniejsze są jedynie w ograniczonym stopniu prawdopodobne. Należy się przy tym zastrzec, że brak możliwości stratygraficznego odniesienia do prowadzonej w pracy analizy może spowodować chronologiczne przesunięcie zakładanych faz. Oto one: I faza rzymska, przypuszczalnie z lat 314-500, do której być może należy odkryta przez F. Schildhauera apsyda i mur z kamienia łamanego na linii wschodniej strony westwerku. II faza merowińska - VI-VIII w., o ile w ogóle o niej można mówić, to we fragmentach wątku odkrytego w piątym przęśle obecnej katedry. III faza - okres karoliński lub ottoński - IX-XI w. - z kryptą wschodnią ew. bez apsydy wschodniej IIIa faza ottońska - z kryptą wschodnią i apsydą zachodnią IV faza - okres wczesnoromański - z apsydami wschodnią i kryptą wschodnią I V faza - okres wczesnoromański - z apsydami wschodnią i zachodnią, kryptą wschodnią I i II Ślady kolejnych akcji budowlanych pojawiają się na zachodnim szczycie świątyni, chociaż trudno precyzyjnie związać je z odpowiednimi fazami rzutu budowli. Jednym z istotnych fragmentów analizy historycznego wystroju plastycznego budowli jest chronologiczne ustawienie polichromii znajdującej się w przestrzeni strychowej. Można wyodrębnić w niej dwie niezależne od siebie koncepcje malarskie zniszczone przez budowę gotyckich sklepień w katedrze. Geometryczna kompozycja malarska należy do romańskiej koncepcji budowli przed jej poświęceniem w r. 1065. Można również z całą pewnością stwierdzić, że ta budowla była stropową, a okna bazylikowego oświetlenia były co najmniej dwukrotnie przemurowywane. Świadczy o tym kompozycja figuralna (głowa Chrystusa?) na strychu południowej części transeptu, wykonana na zamurowanym oknie. Wspomniana wyżej działalność budowlana twórców katedry z okresu 900-1000 r. oparta była niewątpliwe na wymiarach i proporcjach wynikających z treści ideowo-religijnych zawartych w liczbach-wielokrotnościach zastosowanej jednostki wymiarowej stopy o długości 29,7111 cm. Podstawowym i przeważającym elementem tego systemu wymiarowego jest równoramienny trójkąt π/2, Jako symbol Boga Ojca – Stwórcy. Drugim elementem wywodzącym się z czasów karolińskich jest równoboczny trójkąt π/2 jako ogólnoznany geometryczny symbol trójjedynego i trójpostaciowego Boga w pojęciu pierwszego soboru powszechnego w Nicei z r. 325. Za podstawową miarę katedry należy uważać miarę 36, w której zawarta jest liczba wybijająca religijno-duchowy rytm budowli. Przy rozłożeniu daje ona 4 x 9. Liczba, "dziewięć" przy dochodzeniu dalszych wymiarów i proporcji stale się powtarza i rzec można w nich pulsuje np.: – długość nawy głównej 5 x 9 = 45 – wewnętrzna ogólna długość katedry 45x0, 5x12=270 – proporcja światła nawy środkowej do wsch. pomieszczenia chóru 41,57 x 3,14/3 = 36 – podział na przęsła nawy głównej i rozpiętość przęsła w osiach filarów 2 x 9 = 18 – wymiary i proporcje północnej nawy 21 x 0,5 x 16 = 168, 13 x 9 + 51 = 168, długość nawy płn. wyrażona przy pomocy trójkątów – proporcje płd. nawy o szerokości 21,90. Ten wymiar można rozczłonkować na 13 x 9 + 50 = 167 itd, itd. Przy studiowaniu tych zależności w katedrze w Augsburgu narzuca się przekonanie, że zastosowanie takich metod tylko w rękach wysokokwalifikowanego artysty może doprowadzić do powstania architektonicznego dzieła sztuki.

201

DrOIN 112557

to2002020352

Marian Krzysztofiak

Poznań, Polska

10.11.1987

polski

Edmund Małachowicz

Wrocław, Polska

23.10.1987

polski

rozprawa doktorska

Poznań, Polska

1988